“Sau đó, liệu ngươi có ngẫm về mức độ tận cùng của tội ác con người, dấu hiệu chắc chắn nhất của sự hèn nhát không phải là cái chết, mà là nỗi sợ chết? Ta khuyến khích ngươi hãy thiết lập kỷ luật bản thân chống lại nỗi sợ đấy, hãy định hướng mọi suy nghĩ, mọi luyện tập, mọi điều ngươi đọc theo cách đó – và như vậy, ngươi sẽ biết được con đường duy nhất dẫn tới tự do của con người.”
– EPICTETUS, DISCOURSES, 3.26.38-39;
Để tôi luyện bản thân trước lúc tự tử – thay vì thuần phục trước sự hủy diệt nền cộng hòa La Mã của Julius Caesar, triết gia Khắc kỷ vĩ đại Cato đã đọc một đoạn của tác phẩm Phaedo của Plato. Trong tác phẩm, Plato viết: “Chính đứa trẻ trong chúng ta là kẻ run rẩy trước cái chết”. Cái chết đáng sợ vì nó bí ẩn. Không ai quay trở về từ cái chết và kể cho chúng ta cái chết như thế nào. Chúng ta mờ mịt về nó.
Cũng ngây ngô và vô minh như chúng ta về cái chết, nhưng vẫn có nhiều người đàn ông, và phụ nữ thông thái ít ra có thể cho chúng ta những chỉ dẫn. Có lý do cho việc những người già nhất thế giới dường như chẳng sợ cái chết: họ có nhiều thời gian nghĩ về điều đó hơn chúng ta (để rồi nhận ra lo lắng là vô nghĩa tới chừng nào). Có một số nguồn thông tin tuyệt vời khác, chẳng hạn như cuốn nhật ký đậm chất Khắc kỷ của Florida Scott-Maxwell trong thời kỳ mắc bệnh nan y mang tên The Measure of My Days (Thước đo cho mỗi ngày tôi sống – ND). Hay những lời cuối của Seneca gửi cho người thân và bạn bè mình – những người đã quỳ xuống, cầu xin người xử tử ông. Seneca nhẹ nhàng khiển trách: “Đâu rồi những châm ngôn triết học, đâu rồi bao sự chuẩn bị suốt nhiều năm nghiên cứu việc chống lại cái ác?” Thông qua triết học, những lời lẽ cảm hứng, dũng cảm đến từ những người dũng cảm giúp chúng ta đối mặt với nỗi sợ này.
Còn có lối suy nghĩ đáng cân nhắc khác về cái chết đến từ các nhà Khắc kỷ. Nếu cái chết thực sự là dấu chấm hết, vậy thì đâu là điều phải sợ? Vì tất cả mọi thứ, từ nỗi sợ, cho đến cơn đau bạn cảm nhận được, cho đến những lo âu hay những điều ước chưa thành sự thật sẽ ra đi giống như bạn. Vậy nên, khi cảm thấy cái chết đáng sợ đến nỗi nào, hãy ghi nhớ: cái chết cũng chấm dứt nỗi sợ.